Introductie
Queensland, Australië. Midden in
een tropische vruchtenjungle kijk ik verwonderd om me heen: 17 soorten bananen,
3 soorten passievruchten, sinaasappelen, mango`s, sterfruit, lychee`s
grapefruits, mandarijnen, jackfruit, Japanse kersen, eetbare bamboe, ananas,
etc. Ik sta in één grote eetbare jungle. Naast mijn verwondering zijn er ook
veel dieren die van dezelfde jungle genieten. Possums op jacht naar bananen,
bush-turkeys die de gevallen passievruchten opeten en vlinders zo groot als
mijn hand, die langs vliegen. Het is vreemd om te horen dat deze oase 10 jaar
geleden nog grasland was. Het strakke kort gemaaide gazon van de buren laat
precies zien hoe dit tropische fruitwoud er vroeger uit moet hebben gezien. De
eigenaars leggen me uit dat ze het stuk land opgebouwd hebben met behulp van
Permacultuur. “Permacultuur…??”, vraag ik.
Bill Mollison
Wat
is Permacultuur?
Permacultuur is een afkorting van
permanente agricultuur en permanente cultuur. Het is in de jaren 70 ontwikkeld
aan de universiteit van Tasmanië, Australië door Bill Mollison en David
Holmgren (Bills boek is hier te vinden). De bedenkers hebben permacultuur ontwikkeld om oplossingen te vinden
voor een groot aantal problemen die een monocultuur landbouw met zich
meebrengt.
David Molmgren
Fossiele input
Het grootste probleem van de
huidige landbouw is het enorme verbruik van fossiele brandstoffen als olie en
aardgas. Voor elke calorie output aan voedsel die er geproduceerd wordt zijn er
10 tot 100 caloriën aan fossiele brandstof aan input nodig. Met het schaarser
en daarmee duurder worden van fossiele brandstoffen is dit landbouwsysteem
daarom op de lange termijn niet houdbaar.
Maar er zijn meer problemen.
Monocultuursystemen zijn uitermate gevoelig voor ziektes door het grote gebrek
aan natuurlijke diversiteit in het systeem. Dit probleem heeft zich in Nederland
zowel in gewassen als in de veestapels de afgelopen jaren vaak laten zien met
preventieve massavernietinging van miljoenen kippen, varkens, geiten en koeien
tot gevolg. In Australië namen daarnaast verwoestijning en bodemerosie
schrikbarende vormen aan. En als laatste zijn problemen, zoals kunstmest dat
het grondwater vervuilt en het gebruik van te veel bestrijdingsmiddelen met
bijensterfte tot gevolg wereldwijd een groot probleem. (gc: Dit is iets dat bv. Monsanto weet: ref)
Permacultuur heeft voor deze
problemen oplossingen gevonden door de ecologische wetten, die opgaan voor een
natuurlijk ecosysteem te bestuderen. Aan de hand van deze principes wordt een
systeem ontworpen wat functies heeft voor de mens, bijv. voedselvoorziening,
met de veerkracht van een natuurlijk ecosysteem. Hierin verschilt permacultuur
dan ook van biologische landbouw. Permacultuur is een ontwerpsysteem. Je
ontwerpt de natuur letterlijk om de mens heen en beschouwt de mens als
onderdeel van het gehele ecosysteem.
Hoe werkt permacultuur?
Een permacultuursysteem wordt
gemaakt door te kijken naar de drie ecologische hoofdfactoren: zon, water en
wind, en hoe deze in het systeem kunnen worden geïntegreerd met inachtneming
van bodemstructuur en -reliëf. In Nederland is het belangrijk om het
permacultuurontwerp zo te maken dat er veel zon wordt ingevangen en dat sterke
winden worden omgeleid. In droge landen worden de ontwerpen vooral gemaakt voor
optimaal wateropvang en -behoud. In Jordanië vlakbij de dode zee zijn ze bezig
een stuk woestijn te vergroenen met behulp van een goed ontworpen
permacultuursysteem en met succes. Dit kan bekeken worden in de korte film
"Greening the Desert" die te vinden is op youtube hieronder.
Een uitgebreide uitleg over de ecologische
principes waarop permacultuur gebaseerd is, is te vinden op de website www.permacultuurnederland.org
waar een gratis downloadbare cursus geïnteresseerden bekend maakt met de
belangrijkste ontwerpprincipes van permacultuur. Van deze website komen ook de
volgende voorbeelden:
De Zonnecirkel
Op dit bovenaanzicht staan een
aantal bomen met eromheen struiken in een halve cirkel gericht op het zuiden.
Hierdoor concurreren de bomen zo weinig mogelijk met elkaar om het licht.
Daarnaast wordt de noordenwind om het systeem heen geleid waardoor de warmte
opgevangen wordt op de plaats waar het water is. Het water wordt hierdoor
sneller warm en kan goed dienst doen als een zwemplaats voor mensen. Door slim
te ontwerpen levert dit permacultuursysteem winst op voor de planten die erin
staan en voor de mensen die er gebruik van maken.
Niet de black mamba, maar black mulch..
Mulchen
Een ander typisch
permacultuurbegrip is mulchen. Mulchen is het bedekken van de zwarte grond met
organisch materiaal. Doordat de grond bedekt wordt met organisch materiaal
zoals bladeren, stro, dode plantenresten, zaagsel, etc. kan er geen licht bij
de grond komen waardoor onkruid minder snel ontspruit en minder snel groeit.
Daarnaast houdt het dode organische materiaal goed vocht vast waardoor de bodem
minder snel uitdroogt als de zon fel schijnt. In de winter beschermt deze laag
de wortels tegen vorstschade. Als laatste beginnen micro-organismen het dode
organische materiaal te verteren en wordt dit afval omgezet in voedingstoffen
voor de plant waar het omheen ligt. Mulchen heeft dus vele voordelen en het
scheelt ook nog eens veel schoffelwerk.
Plantnetwerken en Symbiose
Permacultuur is een nieuwe term
maar is een ontwerpsysteem wat zowel oude als lokale kennis integreert in het
ontwerp. De Romeinen plantten in de gebieden die ze net veroverd hadden
hazelnootstruiken, tamme kastanjes, fruitbomen, etc.. Zo richten ze nieuw
veroverde gebieden in voor het voortbestaan op de lange termijn.
Een andere interessante techniek
werd al gebruikt door de Azteken en is erop gericht planten die positieve
effecten op elkaar hebben bij elkaar te zetten. Eerst worden er maïszaden
geplant, als deze rond de
cm
bacteriën in de wortels zitten die stikstof, een belangrijke meststof, uit de
lucht binden. Deze stikstof bemest de maïs, de bonen gebruiken de maïs als
klimstok. Als laatste worden er pompoenen tussen gezet, deze kruipen over de
grond en met hun grote bladeren zorgen ze ervoor dat weinig licht op de grond
komt zodat onkruid niet goed kan groeien. Zo helpen al deze planten elkaar in
de groei.
Ook nieuwe kennis wordt nuttig in
permacultuursystemen geïntegreerd. Druiven, kiwi`s of andere klimplanten kunnen
goed bij een serre worden geplaatst. In de zomer hebben ze veel bladeren die
voorkomen dat er te veel zon naar binnen schijnt en daarmee dat het te warm
wordt. In de winter hebben deze planten hun bladeren verloren en kan de zon
prima de serre verwarmen. Zo neem je plantengroei mee in het systeem en is het
huis letterlijk onderdeel van het ecosysteem.
Permacultuur maakt ook zeker
gebruik van nieuwe technieken die duurzame oplossingen bieden. Zonnepanelen,
efficiënte wateropvang en –distributiesystemen zijn hier goede voorbeelden van.
Permacultuur beperkt zich niet alleen tot het verbouwen van voedsel maar heeft
ook takken in de bouw van huizen, wijkontwikkeling, sociale interactie etc. Het
staat immers voor permanente agricultuur en permanente cultuur.
Successen
In Australië is permacultuur al
een tijd een ingeburgerd begrip, in Amerika en Engeland is het ook goed bekend.
In niet Engelstalige landen is permacultuur langzaam maar zeker aan het
doordringen. Mede omdat het door de wetenschappelijke wereld samen met
agroforestry wordt gezien als een reële oplossing voor het milieuvraagstuk waar
de mensheid komende jaren telkens dieper en dieper in zal worden gedrukt.
Duurzame oplossingen zijn niet langer een keuze maar noodzakelijk aan het
worden voor het voortbestaan.
In Nederland zijn een aantal zeer
interessante voorbeeldprojecten te vinden. Het eerste project ligt vlakbij het
station van Culemborg, is
hectare
woningen; het project genaamd Eva Lanxmeer maakt onder andere gebruik van de
kennis uit permacultuur. Het is in volle ontwikkeling en zeer de moeite van het
bekijken waard.
Een ander mooi project gebaseerd
op permacultuur is de Bikkershof in Utrecht. Dit project is in 1979 opgestart
nadat twee oude garagebedrijven vertrokken en de buurt de handen ineen sloeg.
Inmiddels is dit een prachtig
groengebied waar de bewoners elkaar vaak tegenkomen in het gezamenlijke groen.
Het is een gezellig dorp in het midden van de stad.
Afsluiting
Aha.. dus dat is permacultuur. Na
de heldere uitleg van Rene en Lorraine van Raders over permacultuur krijg ik
nog iets heel anders te horen. Rene was -voordat hij zich bezig hield met permacultuur- hoofdmanager
van de grootste Mc Donald’s in Nieuw Zeeland, in Oakland. Lorraine was
secretaresse. De switch van levenstijl hebben ze gemaakt nadat ze vijf jaar met
zijn tweeën per fiets door de wereld hadden gereisd. Toen ze in Australië
aankwamen bleek Lorraine zwanger te zijn en hebben ze zich hier op de Atherthon
Tablelands in Queensland gesetteld. Beide hebben nu een parttime baan bij de
locale brandweer, zetten zich in voor veel groenontwikkelingsprojecten in hun
buurt en hebben twee vrolijke zoontjes. Het is grappig te bedenken dat mensen
die zo`n andere levensstijl hadden een totaal nieuwe keuze hebben gemaakt en
zich nu bezighouden met zaken waar ze echt om geven en plezier aan beleven..
“Ja”, zegt Rene: “Hoe we ecosystemen moesten afbreken wisten we al aardig, maar
met behulp van permacultuur weten we nu hoe we ze weer op kunnen bouwen en dat
is erg positief.”
Een gratis downloadbare cursus
die de basisprincipes van permacultuur uitlegt en een database met meer dan 250
eetbare planten en paddenstoelen die in Nederland groeien zijn te vinden op www.permacultuurnederland.org
Dit stuk mag vrij door iedereen
gebruikt worden voor publicatie om permacultuur meer bekendheid te geven. Voor
aanvullende informatie kunt u contact opnemen met:
Douwe Beerda MSc
E: info@permacultuurnederland.org